Sekaten asalipun
saking basa Arab inggih punika “syahadatain” inggih punika ukara syahadat
ingkang arupi sawenehe ukara ingkang kedah dipunwaos dening priyantun kangge
mlebet Islam, ingkang ngemu teges: Mboten wonten sesembahan kajawi namung Allah
soho Nabi Muhammad punika utusanipun Allah. Sekaten sanesipun saking asal ukara
syahadatain ugi asat ukara:
1.
Sahutain: nyigeg utawi nyingkiri perkawis kalih inggih punika sifat lacur tuwin
nalisir;
2.
Sakhatain: ngicalaken perkawis kalih inggih punika watak kewan tuwin sifat
setan, amargi watak kasebat sumber kebubrahan;
3.
Sakhotain: nanemaken perkawis kalih inggih punika yektos nguri-uri budi suci
utawi budi luhur ingkang tumungkud dedheple dhateng Allah;
4.
Sekati: setimbang, priyantun gesang kedah saged milah-milahaken utawi mbiji
kawontenan ingkang sae punapa dene ingkang awon;
5.
Sekat: wates, tiyang gesang kedah meper diri kangge nanggulangi kersanipun
mboten tumindak dusta sarta mangertos wates-wates kesaean saha awon.(K.R.T Haji
Handipaningrat :3).
Carios
Rakyat ingkang Andadosaken Dipunwontenaken Pengetan Tradisi Sekaten
Pengetan tradisi sekaten punika salah
satunggaling tradisi ingkang sahingga sak mangke taksih dipunlestantunaken saha
dipunuri-uri dening Kraton Kasunanan Surakarta ingkang mapan ingkelurahan
Baluarti kecamatan Pasar Kliwon. Pengetan tradisi punika inggih warisan nilai
kabudayan ingkang dipuntindakaken kanthi turun temurun dening para sesepuh
priyantun-priyantun. Ing Kawitanipun pengetan kasebat dipuntindakaken saben
warsa dening raja-raja ing tanah hindu, awujud slametan utawi sesaji kangge
arwah para leluhur ingkang katindakaken wonten kalih wekdal. Tahap kapisan
dipun wastani Aswarmeda, inggih punika tahap ingkang sesaji dipunlaksanaaken
selami setunggal minggu utawa 6 dinten , ingkang dipun tindakaken kanthi
donga-donga tuwin nyanyian ujian dipun sarengi kanthi tetabuhan ingkang ngemu
artos mujo arwah para leluhur, kangge nyuwun berkat saha pangayoman. Lajeng
tahap kaping kalih kasebat Asmaradana, ingkang dipuntindakaken ing dinten
kaping pitu tuwin pinangka panutup tahap kapisan. Ing sak lebetipun tahap
ingkang kaping kalih punika dipuntindakaken pangobongan dupa ageng, ingkang
dipunsarengi kanthi ngenegaken cipto utawi semedi. Kanthi mlebetipun agami
tuwin pengaruh Hindu wonten Jawa, mangka pegetan Aswameda tuwin Asmaradana
mangka mlebet ugi ing dalem panggesangan budaya Jawa. Tuwin ing jaman Hindu
Jawa, raja-raja Jawa ugi nglestantunaken pengetan ingkang dipun warisi kasebat.
Pengetan sekaten lumampah selami
setunggal minggu. Sesampunipun pengetan sekaten lumampah setunggal minggu,
mangka pas ing surya 12 Rabiulawal, inggih punika dinten wiyosipun Nabi
Muhammad dipunpengeti garebeg inggih punika pengetan slametan kanthi
dipundalaken gunungan saking kraton. Gunungan dipundamel pinten-pinten dinten
sakderengipun pengetan garebeg Mulud dening abdi dalem khusus ingkang dipun
dhawuhi dening sinuhun. Gunungan kasebat dipundalaken saking kraton tumuju
Mesjid Agung. Saking ngriki punika raja ngedalaken sakpasang gunungan ing
wekdal pengetan sekaten, inggih punika gunungan kakung lan gunungan putri.
1.
Gunungan kakung Gunugan kakung dipunbentuk tumpeng lan bagian pucukipun kasebat
mustaka utawi sirah ingkang dipun sunduki roti ingkang dipundamel saking tepung
beras lan dipasang mubeng rapet setunggal rangkaian tigan asin. Ing setunggal
kujur awak saking gunungan kakung kasebat dipunpasang atusan lenjer kacang
panjang kanthi mubeng rapet ingkang pucukipun dipunparingi roti-roti alit,
kados ali-ali. Sanesipun dipunpasangi atusan lenjer kacang panjang ing tumpeng
gunungan kakung punika ugi dipunparingi pirang-pirang susunan lombokabrit utawi
lombok abrit ingkang ageng-ageng. Ing awak gunungan kakung dipuntaleni mubeng
dados pinten-pinten bagian sahingga dados undak-undakan. Gunungan kakung
kasebat dipunparingaken ing inggilipun kotak ingkang naminipun Jodhang kanthi
lawuhipun lan diparingi taplak ingkang warninipun abrit pethak. Kangge gunungan
kakukng alas kain taplak ingkang werni abrit ing inggil lan pethak ing ngandhap.
Ing mangka bahan-bahan ingkang dipunginakaken wonten gunungan kakung inggih
punika :
a)
Gendera abrit pethakingkang cacah gangsal pinangka lambang saking sawijining
negari utawi kreajaan. Warni abrit atosipun semangat utawi kaleresan, ingkang
arupi pethak artosipun suci. Warni abrit pethak ngemutaken wonten kerajaan
Mojopahit kanthi istilah gulo klopo ingkang pinangka lambang menawi tiyang
kedah kagungan sifat tuwin semangat wantun tuwin kesucian.
b)
Cakra ingkang dados pucuk sarta pangkat ngadekipun gunungan ingkang darbeni
teges inggih punika: Cakra ateges gaman utawi pusaka kagunganipun Prabu Kresna
ingkang nggadhahi kekuatan linangkung kangge njejekaken kawigatosan(keutamaan).
c)
Wapen arupi simbol(tandha) ingkang dipun ginakaken pinangka lambang. Wapen
saklebetipun gunungan ingkang dipun maksud inggih punika kangge keslametan
tuwin panguaos saking raja Surakarta ingkang mimpin.
d)
Kampuh, kain ingkang arupi abrit pethak ingkang nutupi judhang kangge maeman.
e)
Entho-entho inggih punika maeman ingkang awujud bunder tigan ingkang dipundamel
saking tepung beras ketan ingkang dipungaringaken sahingga atos, lajeng
dipungoreng.
f)
Tigan asin.
g)
Mawarni-warni sekul.
h)
Bahan-bahan ubarampe sanesipun saking tebu, lombok, ron gedhang, terong,
wortel, timun, kacang, tuwin daging ingkang sedayanipun arupi kasil saking bumi
ingkang dipunrahapi dening manungsa. Lan ugi dami, jodhhang, sujen, peniti, dom
bundhel, samir jene. Wujud gunungan kakung kahubungaken kaliyan lingga utawi
alat vital priya ingkang jumurus wonten nilai-nilai panggesangan ingkang
nggambaraken wontenipun proses kadadosan manungsa utawi dipunhubungaken kaliyan
asal-usul manungsa. Kajawi saking punika gunungan kakung ugi nggambaraken
kangge donya lan isinipun ingkang ngemot pinten-pinten unsur ing sak lebetipun
kados ta lemah, langit, tetuwuhan, latu, kewan, tuwin manungsa punika piyambak
kanthi pinten-pinten jenis sarta sipat-sipatipun.
2.
Gunungan putri awujud mirip kados payung mekar ingkang bagiyang
pucukipun(mustaka) dipunlapisi roti ageng susun lempengan arupi cemeng kanthi
sak ubengipun dipun tancepi pinten-pinten roti ingkang dipunbentuk ron.
Pinangka ing bagian perangan awak dipuntutupi sakjumlah roti ketan ingkang
bentukipun lintang sarta bunder ingkang dipunsamani Rengginan(criping) ing
tengahipun dipunparingi roti cilik-cilik tuwin ing sak kubengipun dipun paringi
roti tuwin pepaesan(hiasan) ingkang mawarni-warni wujudipun sahingga gunungan
putri ketingal kados sekar ageng. Sak sanesipun pinten-pinten wujud roti
kasebat, gunungan putri ugi dipunparingi roti ingkang awujud bunderan-bunderan
ageng kadamel saking ketos(ketan) ingkang dipun sebat wajik. Gunungan putri
dipun selehaken wonten ing sak inggilipun kotak utawi jodhang, kaliyan
dipunparingi kain ingkang arupi pethak ing inggilipun sarta abrit ing sak
ngandhapipun.
Pinangka
bahan-bahan ingkang dipunginakaken ing sak lebetipun gunungan putri inggih
punika:
a)
Gendera abrit pethak ingkang jumlahipun gangsal ngibarataken sawijining negari
utawi kerajaan. Warni abrit ingkang tgesipun greget utawi kewantunan sarta
warni pethak artosipun suci(resik). Dados ingkang dipun pikajengaken gendera
abrit pethak inggih punika pinangka lambang dhumateng kerajaan ingkang adedasar
kewantunan kaliyan adedasar kasucian.
b)
Eter ingkang dipundamel saking seng ingkang awujud jantung manungsa utawi sekar
pisang(tuntut).
c)
Kampuh pangrukup judhang ingkang dipundamel saking kain mori utawi lawe ingkang
ngemu teges pinangka busana raga tuwin rohani manungsa(kasusialaan utawi
sandhang).
d)
Sekar pinangka pewangi.
e)
Rengginan(criping) kadamel saking beras ketan ingkang ageng.
f)
Jajan ingkang awujud saking jadah, wajik, sarta jenang, pinangka isi saking
judhang.
g)
Ubarampe saking gunungan putri inggih punika:
a.
Bahan ingkang awujud dhaharan, inggih punika kacu, ingkang dipundamel saking
ketan ingkang dipunbentuk bunderan cilik uwin dipunparingi warna cacahipun
udakara seket warni
b.
Bahan ingkang arupi alat, inggih punika giwangan bima jumlahipun wonten wolu
iji, samir jene sekawan, sujen, ron pisang, tali, sarta jodhang. Gunungan putri
lumampah ing sak wingkingipun gunungan kakung ugi gunungan anakan. Cacah
gunungan putri sami kaliyan gunungan kakung inggih punika 12 iji. Ing sanesipun
gunungan kakung kaliyan gunungan putri wonten ugi gunungan alit-alit pinangka
kasampurnan inggih punika :
1)
Gunungan anakan(saradan) Gunungan punika ajeg ing antawisipun gunungan kakun
kaliyan gunungan putri. Pinangka bahan ingkang dipun damel ing sak lebetipun
gunungan anakan inggih punika:
a)
Arta logam cacahipun sami kaliyan Sri Susuhunan Paku Buwana ingkang kepinten,
umpami ingkang mimpin Paku Buwana XII, cacah arta logam ugi 12.
b)
Rengginan(criping) alit ingkang arupi abrit, cemeng, pethak, sarta jene cacah
kangge gunungan kakung inggih punika sekawan iji sarta kangge putri cacahipun
wolu iji.
c)
Sekar pinangka pepaesan wonten ing gunungan.
d)
Tuntut utawi eter alit.
2)
Ancak Cantaka Ancak cantakanarupi wujud saking selametan alit ingkang arupi
gunungan alit ingkang arupi tumpengan utawi gunungan alit ingkang cacahipun mboten
dipun temtokaken, ananging biyasanipun 24 iji. Dipun pikajengaken sedekah para
abdi dalem sarta kerabat kraton ingkang dipundalaken saking raja amargi
piyambakipun wonten ing dalem lingkunganipun. Pinangka bahan-bahan ingkang
dipunginakaken:
a)
Ubarampe sekul ingkang ngibarataken pratanda saking kemakmuran panggesangan
rakyat, jenisipun wonten tigang warni inggih punika:
a.
Sega uduk utawi sekul gurih, kaliyan ubarampe daging ayam(ingkung), dele
cemeng, sarta pisang raja.
b.
Sekul janganan kaliyan ubarampe janganan , tigan mateng, woh-wohan, jajan
pasar, sarta jenang.
c.
Sekul asahan kanthi ubarampe sambel goreng, tahu sarta tempe goreng, serundeng,
sarta jeroan ayam.
b)
Woh-wohan utawi jajan pasar, inggih punika sajenis woh-wohan ingkang dipun sade
ing peken.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar